علت تنگی نفس در سالمندان تشخیص و درمان

موضوع مورد بررسی در این مقاله تنگی نفس در سالمندان می باشد. هیچ احساسی ترسناک ‌تر از این نیست که فرد قادر به تنفس هوای کافی نباشد. هر چیزی که در فرآیند طبیعی تنفس دخالت کند ممکن است نفس کشیدن را مختل کند و وظیفه پرستار یا مراقب است که به بیمار کمک کند تا آسان‌تر نفس بکشد. هر شخصی امکان دارد در طول زندگی تنگی نفس را یک بار تجربه کند، یا اینکه ممکن است نفس تنگی ابتدا به شکل دوره‌های متناوب ظهور کرده و کم کم حالت ثابت و همیشگی به خود بگیرد. سرما خوردگی نیز ممکن است راه بینی را مسدود کرده و باعث شود تا بیمار از راه دهان نفس بکشد.

تنگی نفس همین‌طور می‌تواند با نشانه‌های درد قفسه سینه، احساس درد در زمان دمیدن، سرگیجه، غش، سرفه، خس‌خس سینه، خلط خونی، درد گردن و آسیب و جراحت قفسه سینه توأم باشد. فرد سالخورده همچنین امکان دارد به یک حمله قلبی خاموش دچار شود، بدون آنکه حالاتی مانند درد قفسه سینه و اضطراب شدید را نشان دهد. در این موارد، تنگی نفس تنها علامت هشدار دهنده بروز حمله قلبی می باشد.

تنگی نفس چیست ؟

تنگی نفس ، دیس پنه (dyspnea / shortness of breath) ، به نفس کشیدن دشوار یا پرزحمت و کوتاه  می‌گویند. در این مواقع فرد احساس ناخوشایند کوتاه و سطحی بودن تنفس را دارد. این مشکل که در تعداد زیادی از بیماری‌ها مشاهده می‌شود، می‌تواند به علل قلبی مانند نارسایی قلب، علل ریوی مثل آسم و علت های عصبی مانند اضطراب به وجود آید. علل ریوی ممکن است به علت انقباض نایژه‌ها و انسداد نسبی آن‌ها مانند آسم و یا افزایش التهاب و ترشحات مجاری مانند سینه‌پهلو باشد. بیمار ممکن است دچار آسم باشد و هنگام حمله آسم تنفس برایش مشکل شود یا اینکه ریه هایش پر از مایعات باشد و به سختی نفس بکشد.

تفاوت دیس پنه ، تاکی پنه و هایپر پنه در بزرگ‌سالان

تند نفسی یا تاکی پنه به تعداد تنفس بیشتر از ۳۵ بار در دقیقه می‌گویند. در افراد بزرگ‌سال، تنفس طبیعی بین ۱۲ تا ۲۰ بار در دقیقه است و بیش از آن دیگر به معنای رفتن به سمت تاکی پنه می باشد. فرق تاکی پنه با هایپر پنه در این مطلب است که در تاکی پنه تنفس‌های سریع و سطحی هستند اما در هایپرپنه تنفس‌ها سریع و عمیق می باشند.

تشخیص تنگی نفس

تنگی نفس مشکلی نیست که پزشک بتواند مشاهده کند و طبق اظهارات فرد بیمار مشخص می شود. تند بودن تنفس یا دشوار بودن دم و بازدم موضوعی است که پزشک امکان مشاهده آن را دارد. در این مواقع پزشک متخصص از طریق گوشی، صدای تنفس و خس خس را متوجه می شود و یا با اسپیرومتری تشخیص می دهد.

علت تنگی نفس در سالمندان

نارسایی قلبی  قادر است موجب مشکلات تنفسی در سالمندان گردد. در این بیماری مهلک قلب وظیفه خود را جهت پمپاژ خون  به بدن به خوبی و در حد کافی انجام نمی دهد و با مشکل مواجه است. معمولاً دلیل این مشکل این است که عضله قلب بیش از اندازه ضعیف و یا سفت شده و قادر نیست عملکرد صحیح انجام دهد و این باعث تجمع آب در داخل ریه‌ها و دشوارتر شدن تنفس  در افراد سالمند می‌شود. همین‌طور تنگی نفس می‌تواند به اختلالات سرعت ضربان قلب و یا ریتم آن مرتبط باشد، مثل ضربان قلب بالا و نامنظم، تاکی کاردی فوق بطنی یا ضربان قلب بالا و منظم.

از بین دلایل مختلفی که تنگی نفس می تواند داشته باشد ما در اینجا به مواردی که از همه شایع تر است اشاره می کنیم.

• مشکلات ریوی مانند عفونت، آسم ، بیماری انسدادی مزمن ریوی
• سرطان ریه و سایر تومورها و لخته شدن خون در گردش خون ریوی.
• بیماری‌های سیستمیک مانند کم خونی، بیماری مزمن کلیوی و یا کبدی.
• مشکلات سیستم عصبی مانند اختلالات عصب و عضله و اختلال اضطراب.

از علائم آنژین صدری پایدار احساس دردی به شکل فشار و تنگی در مرکز قفسه سینه مانند این که وسیله ای سنگین روی سینه باشد و یا مانند یک فشار روی قفسه سینه در سالمند احساس گردد و همین‌طور درد امکان دارد از سینه به سمت گردن، دست‌ها و شانه‌ها کشیده شود.

علائم مهم در تنگی نفس

 این علائم تنگی نفس در سالمندان را جدی بگیرید و حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• خس خس سینه
• تورم در پا و مچ پا
• تب بالا، لرز و سرفه
• بدتر شدن نفس تنگی موجود
• کبودی لب‌ها و یا نوک انگشتان
• مشکل در تنفس هنگام دراز کشیدن
• استریدور: خشونت صدا که با تنفس رخ می‌دهد.

همچنین این علائم برای تنگی نفس در سالمندان اهمیت زیادی دارد:

• عرق کردن در شب
• کاهش وزن در سالمندان
• تنگی نفس در حالت استراحت
• کاهش سطح هوشیاری ، اضطراب، یا گیجی ( لتارژی)
• ناراحتی قفسه سینه و یا تپش قلب (ضربان بالا یا احساس پرش با ضربه)

در صورتی که تنگی نفس در فرد مسن با درد قفسه سینه، غش، یا تهوع همراه باشد، امکان دارد نشانه بروز حمله قلبی یا آمبولی ریوی باشد، بنابراین بلافاصله، از مراقبت‌های پزشکی اورژانس یاری بگیرید.

درمان دارویی تنگی نفس در سالمندان

 درمان در سالمندان وابسته به عامل زمینه ساز آن می باشد. در صورتی که تشخیص پزشک نارسایی قلبی باشد، امکان دارد داروهایی مانند قرص‌ های ادرارآور (دیورتیک)، مهارکننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین، دیگوکسین، و بتا بلوکرها تجویز کند و اگر نفس تنگی ناشی از آسم یا بیماری ریوی مزمن باشد، ممکن است داروهایی که اسپاسم یا التهاب مجاری هوایی یا اکسیژن را کم می‌ کند و داروهایی نظیر استروئیدها و برونکودیلاتورها استفاده کند. اما اگر به دلیل عفونت باشد اغلب آنتی بیوتیک تجویز می شود.

درمان فوری تنگی نفس در خانه

 اگر مطمئن هستید که دلیل تنگی نفس‌ سالمندتان، مشکل حاد و بیماری خاصی نیست می‌توانید با راهکارهای خانگی و اورژانسی زیر آن را کنترل کنید.

۱-  تنفس عمیق

نفس کشیدن عمیق یا تنفس شکمی قادر است به برطرف شدن تنگی نفس در سالمندان کمک زیادی ‌کند. این تمرین ها را چند بار در روز یا هر زمانی که دچار تنگی نفس می شوند، انجام دهند:

1. ابتدا از سالمند بخواهید دراز بکشد و دست‌ها را روی شکم بگذارد.
2. با بینی دم عمیق بگیرد، شکم را باد کند و اجازه دهد ریه‌ها از هوا پُر شوند.
3. نفس‌ را چند ثانیه نگه دارد.
4. نفس را به آرامی با دهان بیرون بدهد و ریه‌ها را کاملاً خالی کند.
5. ۵ تا ۱۰ دقیقه این تمرین را تکرار کند.

۲-  تنفس با لب‌های به هم فشرده

 نفس کشیدن با لب‌های به هم فشرده تمرین دیگری است که بسیار کمک‌ کننده است. این تنفس قادر است با کم کردن سرعت تنفس‌، مخصوصاً اگر تنگی نفس به دلیل اضطراب باشد، کمک زیادی به سالمند نماید.

1. سالمند را بر روی صندلی بنشانید در حالی که شانه‌ها رها و شل هستند.
2. از او بخواهید لب‌ها را به هم فشرده و در میان آن‌ها، فاصله‌ی کوچکی باقی بگذارد.
3. چند ثانیه با بینی دم بگیرد.
4. با ۴ شماره هوا را از لب‌های به هم فشرده‌ خود خارج کند.
5. این مدل دم و بازدم را به مدت ده دقیقه ادامه دهد.

۳-  قرار گرفتن در وضعیت راحت و مطمئن

یکی از راهکارهای کاسته شدن تنگی نفس در سالمندان، قرار گرفتن در یک جای راحت یا دراز کشیدن است، در این حالت چون بدن رها شده بهتر تنفس انجام می شود. البته در صورتی که علت تنگی نفس‌، اضطراب یا تقلای زیاد باشد، این راهکار مفید خواهد بود. وضعیت هایی که در زیر آمده، فشار وارد بر راه‌های هوایی را کم کرده و تنفس را بهتر می نماید:

1. نشستن روی یک صندلی یا مبل راحت که از سر هم حمایت کند.
2. تکیه دادن به دیوار جوری که کمر تکیه گاه داشته باشد.
3. ایستادن کنار یک میز و گذاشتن دست‌ها روی میز جوری که از وزن وارد بر پاها کم شود.
4. دراز کشیدن و حمایت با بالش از سر و زانوها.

۴-  بخار گرفتن

استنشاق بخار قادر است راه های بینی‌ را تمیز کند و در نهایت برای تنفس راحت‌تر مفید می باشد. گرما و رطوبت ناشی از بخار، ترشحات ریه را رقیق کرده و به کم کردن تنگی نفس کمک می کند.

1. ظرفی را پر از آب داغ کنید.
2. چند قطره عصار‌ه‌ی نعنا فلفلی یا اوکالیپتوس به آن بیافزایید.
3. صورت سالمند را روی کاسه گرفته و حوله‌ای روی سرش بیندازید.
4. از او بخواهید نفس‌های عمیق بکشد تا بخار به ریه‌ها وارد شود.
5. مراقب بخار آن باشید تا آب تازه جوشیده صورت‌ سالمند را نسوزاند.

۵-  مصرف قهوه برای درمان خانگی تنگی نفس

نوشیدن قهوه به علت کافئین موجود در آن به کم شدن تنگی نفس کمک می‌کند، همچنین احساس خستگی عضلات در راه‌های هوایی را کاهش می‌دهد. باید در نظر داشته باشید که نوشیدن قهوه‌ی زیاد قادر است ضربان قلب را بالا ببرد. لذا بهتر این است که در مصرف کافئین‌ توسط سالمند کنترل داشته باشید.

۶-  خوردن زنجبیل تازه برای درمان تنگی نفس

استفاده از زنجبیل تازه یا افزودن آن به آب جوش به عنوان یک نوشیدنی برای درمان تنگی نفس در سالمندان استفاده می شود. زنجبیل تنگی نفس ناشی از عفونت دستگاه تنفسی را کاهش می دهد. طبق مطالعات انجام شده دریافته اند زنجبیل قادر است در مبارزه با ویروس‌های عفونت دستگاه تنفسی مفید واقع شود.

پیشگیری از تنگی نفس در سالمندان

با توجه به حساس بودن سن این افراد اگر به این نکات توجه نشود خطر های احتمالی بیشتر خواهد شد. اقداماتی که باید برای جلوگیری از پیشرفت و بروز تنگی نفس در فرد سالمند انجام داد و راهکار هایی هستند برای جلوگیری از بدتر شدن تنگی نفس مزمن، که شامل این موارد می شوند:

• کاهش وزن اضافی
• ترک کردن سیگار بعد از سالیان دراز
• خودداری از انجام فعالیت شدید بخصوص در ارتفاعات بالا
• مراقبت از فرد مسن اگر دچار یک بیماری زمینه‌ ای هست و درمان آن.
• پرسیدن اقداماتی که باید در صورت بدتر شدن علائم بیماری انجام داد و تهیه برنامه عملی از پزشک سالمند .
• جلوگیری از استنشاق مواد آلرژی‌زا‌‌ و سموم محیطی و اجتناب از قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها.
• در صورت استفاده از اکسیژن کمکی مطمئن شوید که ذخیره مخزن آن کافی است و تجهیزات آن سالم است.

خلاصه تنگی نفس در سالمندان

عوامل مختلفی باعث بروز تنگی نفس می‌شود که ممکن است مزمن یا متناوب باشد. مهم‌ترین عوامل عبارت‌اند از بیماری‌های قلبی و ریوی. مراقبت از بیمار بستگی به نیازهای او دارد. آیا او همیشه تنگی نفس دارد یا گاهی؟ آیا هنگامی که راه می‌رود دچار تنگی نفس می‌شود یا در حالت استراحت هم پیش می آید؟ آیا بیمار رنگش کبود است یا اینکه سریع‌تر از معمول تنفس می‌کند؟ هرگونه تنگی نفس ناگهانی را فوراً باید به پزشک اطلاع داد تا درمان شود.

بعضی سالمندان به طور مرتب دچار تنگی نفس خفیف می‌شوند و علت آن نیز توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. در صورتی که پزشک دلیل تنگی نفس‌ سالمند را تشخیص داده، بکار بردن راهکارهای بالا برای بدن ضرری ندارند. اما اگر کسی برای بار اول است که دچار تنگی نفس می شود بدون اینکه علت آن را بداند، باید به پزشک مراجعه کند، چراکه تنها پزشک قادر است علت را تشخیص بدهد. اگر فرد مسن به طور ناگهانی دچار تنگی نفس شدید شد و در قفسه سینه احساس درد یا گرفتگی داشت حتماً به سرعت به پزشک او اطلاع دهید.